พระยาช้างต้น พระยาม้าต้น

ก่อนสมัยรัชกาลที่ ๖ ในการเสด็จออกมหาสมาคม เมื่อทรงรับบรมราชาภิเษกแล้ว เสนาบดีผู้ใหญ่ จะได้กราบบังคมทูลถวายสิ่งซึ่งอยู่ในความปกครองของตนแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 

สมุหนายกซึ่งดูแลการด้านมหาดไทย คือฝ่ายพลเรือนนั้น กราบบังคมทูลถวายหัวเมืองและไพร่พลในปกครอง รวมทั้งพระยาช้างต้นและพระยาม้าต้น
ดังความในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี [เจ้า-พฺระ-ยา-ทิ-พา-กอ-ระ-วง-มะ-หา-โก-สา-ทิ-บอ-ดี] ว่า
“ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้าฯ ถวาย [ทูน-เกฺล้า-ทูน-กฺระ-หฺม่อม-ถะ-หฺวาย] พระยาช้างพระที่นั่งต้น พระยาม้าพระที่นั่งต้น
กับเมืองเอก โท ตรี จัตวา ทั้งไพร่พลฝ่ายพลเรือน แด่พระบาทสมเด็จบรมนารถบรมบพิตรพระเจ้าอยู่หัว [พฺระ-บาด-สม-เด็ด-บอ-รม-มะ-นาด-บอ-รม-มะ-บอ-พิด-พฺระ-เจ้า-หฺยู่-หัว] ขอเดชะ ๚”
แม้การนี้จะเลิกไปตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๖ แต่สมัยรัชกาลที่ ๗ และรัชกาลที่ ๙ ยังมีการเทียบพระยาช้างต้นและพระยาม้าต้น
ที่นอกกำแพงแก้วพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย [อำ-มะ-ริน-วิ-นิด-ไฉ] ในเวลาเสด็จออกมหาสมาคม

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------