ปัญจมหานที

ปัญจมหานที แปลว่า แม่น้ำอันยิ่งใหญ่ ๕ สาย ได้แก่ แม่น้ำ ๕ สายในชมพูทวีป คือ แม่น้ำคงคา ยมนา [ยม-มะ-นา] มหี [มะ-ฮี] อจิรวดี [อะ-จิ-ระ-วะ-ดี] และสรภู [สอ-ระ-พู]
เชื่อกันว่าแม่น้ำทั้งห้านี้ไหลมาจากเขาไกรลาสซึ่งเป็นที่สถิตของพระอิศวร น้ำจากแม่น้ำดังกล่าวจึงศักดิ์สิทธิ์ ใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ
ในสมัยอยุธยาและธนบุรีไม่ปรากฏหลักฐานว่าใช้น้ำจากปัญจมหานทีในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
ในสมัยรัตนโกสินทร์ตั้งแต่รัชกาลที่ ๑ ถึง รัชกาลที่ ๔ ใช้น้ำจากแหล่งน้ำสำคัญของประเทศไทยเท่านั้นในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
น้ำสรงมุรธาภิเษกในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๑ ก็มิได้ใช้น้ำจากปัญจมหานที
อย่างไรก็ดี เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศอินเดียใน พ.ศ. ๒๔๑๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้นำน้ำจากปัญจมหานทีมาด้วย
ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่ ๒ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๖ จึงมีน้ำปัญจมหานทีเจือในน้ำสรงมุรธาภิเษกด้วย

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------